AKTUALNOŚCI
Sygn. akt III AUa 000/18
WYROK
W
IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 00 grudnia 2018 r.
Sąd
Apelacyjny w B, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w
składzie:
Przewodniczący: SSA D Z (spr.)
Sędziowie: SA B O-Z
SA S B
Protokolant: M
G
po
rozpoznaniu na rozprawie 00 grudnia 2018 r. w B
sprawy z odwołania K W
przeciwko
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B
o
wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
na skutek apelacji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B
od
wyroku Sądu Okręgowego w B V Wydziału
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 00 czerwca 2018 r. sygn. akt V U 000/18
- zmienia zaskarżony wyrok i oddala
odwołanie;
- zasądza od K W na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w B 420 (czterysta dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego za obie instancje.
Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w B decyzją z 0 marca 2018 r. stwierdził, że podstawa
wymiaru składek na ubezpieczenia K W z
tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej wynosi od
października do grudnia 2015 r. po 2 375,40 zł, a od stycznia do
grudnia 2016 r. po 2 433 zł. Organ rentowy ustalił za te okresy wysokość
składki na ubezpieczenie społeczne w wysokości 60% przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia, gdyż wnioskodawczyni podlega wyłączeniu, o którym mowa
w art. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych, i nie jest uprawniona do zastosowania
preferencyjnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, stanowiącej
30% minimalnego miesięcznego wynagrodzenia.
W odwołaniu od tej decyzji
K W podniosła, że w czasie stażu, a
następnie w okresie od rozpoczęcia prowadzenia działalności wykonywała
różne czynności. Jej sytuacja była podobna do sytuacji aplikantów radcowskich,
którzy świadczyli usługi na rzecz patrona lub kancelarii radcowskiej w czasie
aplikacji, a po jej zakończeniu pracowali na rzecz tych samych podmiotów jako
radcowie. Sąd Najwyższy w wyroku z 22 października 2010 r. uznał, że
przysługuje im składka w preferencyjnej wysokości. Wnioskodawczyni zaznaczyła,
że odbyła staż w NSZOZ „P D” w B, a od 1 października 2015 r. zaczęła świadczyć
usługi na rzecz CMS P M, który jej zdaniem nie jest jej byłym pracodawcą. Z
tego względu wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie właściwej
podstawy prawnej wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne.
Sąd Okręgowy w B wyrokiem
z 00 czerwca 2018 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że podstawa
wymiaru składek na ubezpieczenia K W w okresie od października 2015 r. do
grudnia 2016 r. wynosi 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia.
Sąd Okręgowy ustalił, że K W urodziła się 00 kwietnia 19XX r. Jest
absolwentem Uniwersytetu Medycznego w B. Prezydium Okręgowej Rady Lekarskiej w B
uchwałą z 00 marca 2013 r. przyznało K D ograniczone prawo wykonywania zawodu
lekarza. Następnie uchwałą z 1 października 2014 r. PORL przyznało K W prawo
wykonywania zawodu lekarza dentysty. Szkolenie podyplomowe odbyła od 1
października 2013 r. do 30 września 2014 r. Na podstawie skierowania ORL, NSZOZ
„P D” B G zawarła z nią umowę o pracę na czas określony na stanowisku
lekarza stomatologa stażysty. 00 lutego 2015 r. K W zwróciła się do ZUS z zapytaniem, czy będzie
mogła od 1 kwietnia 2005 r. skorzystać z preferencyjnych zasad opłacania
składek w związku z zamiarem świadczenia usług na rzecz poradni
stomatologicznej, w której odbyła staż. ZUS odpowiedział jej, że świadczenie
usług na rzecz NSZOZ P D B G spowoduje powstanie obowiązku opłacania składek od
podstawy nie niższej niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia
miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy
wymiaru składek, ponieważ zgodnie z art. 18a ust. 1 i 2 ustawy z 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych podstawą wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe ubezpieczonych prowadzących
pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie pierwszych 24 miesięcy
kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności stanowi
zadeklarowana kwota nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia,
z wyjątkiem osób, które wykonują działalność gospodarczą na rzecz byłego
pracodawcy, na rzecz którego przed dniem wykonywania działalności gospodarczej
w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku
pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Sąd podał, że zgodnie z
treścią art. 3 k.p. pracodawcą jest jednostka organizacyjna chociażby nie
posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia ona
pracowników. W Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej
znajdowały się dwa wpisy dotyczące działalności B G. Centrum
Medyczno-Stomatologiczne P M głównie wykonywało działalność w B przy ul. XX
Sąd Okręgowy odwołał się
do art. 15 ust. 3b ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza
dentysty, zgodnie z którym stażysta jest uprawniony do wykonywania zawodu
wyłącznie w miejscu odbywania stażu. Staż podyplomowy odbywa się na
podstawie umowy o pracę zawartej na czas określony. Organizacja, finansowanie
oraz zapewnienie warunków odbywania stażu jest zadaniem marszałka województwa z
zakresu administracji rządowej. W latach 2013-2014 środki na sfinansowanie
stażu przekazał marszałkowi województwa minister właściwy ds. zdrowia ze
środków funduszu pracy. Skierowanie do odbycia stażu podyplomowego następuje na
podstawie uchwały okręgowej rady lekarskiej, w porozumieniu z marszałkiem
województwa. Sąd zaznaczył, że w myśl art. 65 Konstytucji RP, każdemu zapewnia
się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, a wyjątki
określa ustawa. Odstępstwa od zasady wolności pracy znajdują się w ustawie o
zawodzie lekarza i lekarza dentysty.
Sąd, na podstawie
zebranych w sprawie dowodów uznał, że K W miała obowiązek odbyć staż tylko w jednostce
służby zdrowia wskazanej przez ORL. Był to NSZOZ „P D” B G. W umowie o pracę
pracodawca nie wskazał miejsca wykonywania pracy, ale zgodnie z oświadczeniem z
7 lutego 2018 r. znajdowało się ono przy ul. YY 36. B G wyjaśniła organowi
rentowemu, że K W w okresie od 1 października 2013 r. do 30 września 2014 r.
była zatrudniona na podstawie umowy o pracę jako stażysta, a od 1 października
2014 r. do 30 września 2015 r. – na podstawie umowy zlecenia. Tylko w
późniejszym okresie jej czynności pokrywały się z czynnościami
wykonywanymi w ramach prowadzonej przez nią działalności gospodarczej.
Sąd wskazał, że zasady
wykonywania działalności leczniczej zostały określone w ustawie z 15
kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej. Podmiotem leczniczym w latach
2015-2016 był m.in. przedsiębiorca w rozumieniu ustawy z 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej we wszelkich formach przewidzianych dla
wykonywania działalności gospodarczej. Lekarz mógł działalność leczniczą
wykonywać w formie jednoosobowej działalności gospodarczej. Była to działalność
regulowana, określona w art. 64-73 ustawy o swobodzie działalności
gospodarczej. Kod PKD 86.23.Z oznaczał praktykę lekarską dentystyczną. Organem
rejestrowym dla tego rodzaju praktyki była Okręgowa Rada Lekarska. Minister
Zdrowia w rozporządzeniu z 28 września 2012 r. w sprawie stażu podyplomowego
lekarza i lekarza dentysty (Dz.U. 2012 r., poz.1082) ustanowił, że staż
podyplomowy obejmuje pogłębienie wiedzy teoretycznej i praktycznej, nauki
udzielenia świadczeń zdrowotnych, a także szkolenie w zakresie orzecznictwa
lekarskiego, bioetyki i prawa medycznego. Na podstawie § 18 rozporządzenia
marszałek województwa przekazuje podmiotowi uprawnionemu, który zawarł z
lekarzem dentystą umowę na odbycie stażu, wynagrodzenie stażysty, składki na
ubezpieczenie społeczne i Fundusz Pracy, ryczałt na wynagrodzenie
koordynatorów, a także dofinansowanie kosztów materiałowych.
Sąd podkreślił, że
absolwent UM, aby móc praktykować jako lekarz, musi zaliczyć staż. K W od 1 października 2015 r. zajmowała się
głównie udzielaniem świadczeń ogólnostomatologicznych. Wcześniej praktykę
łączyła ze szkoleniami. Art. 18a ust. 2 pkt 2 systemie ubezpieczeń społecznych
wyklucza możliwość skorzystania z niskiej składki przez osoby wykonujące pracę
na rzecz pracodawcy, u którego wcześniej w ramach stosunku pracy wykonywały
czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej. Takie
obostrzenie dotyka głównie lekarzy i przedstawicieli innych wolnych zawodów.
Wykonywana przez K W działalność gospodarcza na rzecz CMS „P D”
nie pokrywała się z zakresem obowiązków wykonywanych na podstawie umowy o pracę
zawartej z NS ZOZ P D. Osoba fizyczna nie może prowadzić działalności na
podstawie kilku wpisów do ewidencji. Może prowadzić ją na podstawie jednego
wpisu obejmującego różne kody PKD. Może też zmienić miejsce główne prowadzenia
działalności oraz podać nowe miejsca. Taka sytuacja wystąpiła w przypadku
pracodawcy K W . Dodatkowo jej umowa o pracę miała wiele cech przymusu, dlatego
zdaniem Sądu treść art. 18a jest zbyt restrykcyjna.
Z tych względów Sąd
zmienił zaskarżoną decyzję na podstawie art. 47714 § 2 k.p.c. i
ustalił, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia K W w okresie od
października 2015 r. do grudnia 2016 r. wynosi 30% kwoty najniższego
wynagrodzenia.
Zakład Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w B złożył apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Zaskarżył
wyrok w całości i zarzucił mu:
1.
naruszenie
przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie:
1)
art.
231 k.p.c. poprzez przyjęcie, że praca wnioskodawczyni wykonywana podczas stażu
oraz wykonywana w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą była inna, co
doprowadziło do przyjęcia, że w sprawie nie ma podstaw do zastosowania art. 18a
ust. 2 pkt 2 ustawy z 13 października 1998 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r.,
poz. 1778 z późn. zm.), podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w
sprawie, w tym w szczególności z zeznań samej ubezpieczonej złożonych na
rozprawie 24 maja 2018 r., wynika, że:
a)
od
1 października 2013 r. do 30 września 2014 r. wnioskodawczyni była zatrudniona
na podstawie umowy o pracę na czas określony przez B G w jej poradni
stomatologicznej na stanowisku lekarz stażysta,
b)
pracując
na podstawie umowy o pracę w przedsiębiorstwie pracodawcy - B G wnioskodawczyni
świadczyła na rzecz pacjentów pracodawcy usługi zdrowotne w rodzaju świadczenia
ogólnostomatologiczne: „lekarz zlecał mi wykonanie danych czynności
leczniczych, inny lekarz sprawował nade mną opiekę”,
c)
po
rozpoczęciu prowadzenia działalności na własny rachunek od 1 października 2015
r. oraz po zawarciu stosownej umowy współpracy z ww. byłym pracodawcą,
wnioskodawczyni nadal wykonywała czynności lecznicze, świadczyła usługi
zdrowotne w rodzaju świadczenia ogólnostomatologiczne na rzecz pacjentów
tego pracodawcy, a z akt sprawy nie wynika, że ustalono jakiekolwiek
różnice w wykonywaniu czynności leczniczych przez wnioskodawczynię podczas
stażu (umowy o pracę) oraz od października 2015 r.,
d)
po
rozpoczęciu własnej działalności ubezpieczona poza pacjentami leczonymi
w przedsiębiorstwie pracodawcy - B G nie miała innych (własnych)
pacjentów, ponadto nie miała własnego gabinetu, sprzętu medycznego oraz środków
medycznych niezbędnych do samodzielnego prowadzenia działalności leczniczej, w
tym przypadku udzielania świadczeń zdrowotnych w rodzaju świadczenia
ogólnostomatologiczne;
2)
art.
233 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic
swobodnej oceny dowodów zgromadzonych w sprawie, skutkujące przyjęciem, że
wykonywanie czynności leczniczych przez lekarza stażystę jest innym
wykonywaniem czynności leczniczych niż w przypadku lekarza po stażu, pomimo że
takich różnic w ogóle nie wskazano; ponadto uzasadnienie zaskarżonego wyroku
nie odpowiada wymaganiom, jakie wynikają z art. 328 § 2 k.p.c. w zakresie
wyjaśnienia podstawy faktycznej i prawnej, tj. obowiązku wskazania ustalonych
faktów, które sąd uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i
przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej oraz
wyjaśnienie podstawy prawnej, bowiem nie można przyjąć za takie wyjaśnienie
wskazanie, że umowa o pracę w przypadku wnioskodawczyni miała wiele cech
przymusu, co uzasadnia treść art. l8a za zbyt restrykcyjny;
3)
art.
233 k.p.c. poprzez wyprowadzenie z materiału dowodowego, tj. z akt organu
rentowego i zgromadzonych tam dokumentów oraz z zeznań ubezpieczonej, wniosków
z niego niewynikających, a ponadto sprzecznych z zasadami logicznego
rozumowania i doświadczeniem życiowym poprzez przyjęcie, że wykonywanie
czynności leczniczych w ramach umowy o pracę oraz w ramach własnej
działalności gospodarczej oznacza rodzajowo różne czynności;
2.
naruszenie
prawa materialnego, tj. art. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych poprzez jego niewłaściwą wykładnię prowadzącą ostatecznie do
uznania, że przepis ten nie może mieć zastosowania w konkretnym przypadku,
pomimo ustalenia, że poza wszelką wątpliwością w konkretnym przypadku spełnione
zostały przesłanki ustawowe skutecznie wyłączające prawo do skorzystania przez
odwołującą w spornym okresie z preferencyjnej podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne i dobrowolne ubezpieczenia chorobowe.
Wskazując na te zarzuty,
organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie
odwołania oraz o zasądzenie od odwołującej na rzecz organu rentowego kosztów
zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.
Sąd
Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja
jest zasadna, a
wskazane w niej zarzuty prowadzą do odmiennej oceny materiału dowodowego sprawy
niż ta, której Sąd Okręgowy dokonał i przyjął za podstawę swojego
rozstrzygnięcia. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy błędnie ocenił stan
faktyczny sprawy. Ocena zgromadzonych w sprawie dowodów nie uwzględnia zasad
doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania oraz przekracza granice
swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego).
Z ustaleń Sądu wynika, że
Uchwałą Prezydium Okręgowej Rady Lekarskiej w B z 28 sierpnia 2013 r.
przyznano lekarzowi K W ograniczone prawo wykonywania zawodu na obszarze
Rzeczypospolitej Polskiej. Od 1 października 2013 r. wnioskodawczyni jako
lekarz dentysta została skierowana do odbycia szkolenia podyplomowego (stażu) u
B G, prowadzącej NSZOZ „P D” B G. Od 1 października 2013 r. do 30 września 2014
r. K W była zatrudniona na podstawie umowy o pracę przez B G. K W wykonywała wówczas pracę na stanowisku lekarza
stomatologa – stażysty. Pracę wykonywała w B przy ul. YY 36.
W okresie stażu
wnioskodawczyni wykonywała usługi stomatologiczne samodzielnie, ale pod
nadzorem opiekuna. Przyjmowała pacjentów. Pacjenci byli do niej umawiani. Jako
stażystka podejmowała określone czynności po konsultacji z opiekunem.
Wnioskodawczyni nie podpisywała kart pacjenta, tylko je wypełniała. Nie mogła
wystawiać recept.
Uchwałą Prezydium
Okręgowej Rady Lekarskiej w B z 1 października 2014 r. K W uzyskała prawo do
wykonywania zawodu lekarza dentysty na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Od 1
października 2014 r. do 30 września 2015 r. K W świadczyła usługi stomatologiczne na rzecz B G
na podstawie zawieranych z nią umów zlecenia. We wrześniu 2015 r. B G zmieniła
nazwę prowadzonej działalności gospodarczej na Centrum Medyczno Stomatologiczne
P M B G.
Od 1 października 2015 r. K
W rozpoczęła prowadzenie własnej
działalności gospodarczej w ramach prywatnej praktyki stomatologicznej. W tym
samym dniu zawarła umowę cywilnoprawną z B G. Przedmiotem zawartej umowy było
wykonywanie działalności ogólnostomatologicznej w G i w B.
Kwestia sporna w sprawie
sprowadzała się do ustalenia, czy istnieje możliwość zastosowania wobec
wnioskodawczyni jako lekarza dentysty preferencyjnej podstawy wymiaru składek
na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, o jakich mowa w art. 18a ust. 1 ustawy z
13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z
2015 r. poz. 121 ze zm., zwanej dalej „ustawą systemową”), w sytuacji gdy
świadczy ona usługi stomatologiczne na rzecz pracodawcy, u którego odbywała
staż podyplomowy jako lekarz dentysta.
Zgodnie z art. 18a ust. 1
ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1 (osób prowadzących
pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z 6 marca
2018 r. Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych, z wyjątkiem
osób fizycznych, o których mowa w art. 18 ust. 1 ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo
przedsiębiorców), w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia
rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota,
nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Odstępstwo od tej
zasady przewiduje ustęp 2 artykułu 18a ustawy systemowej. Wynika z niego, że
przepis ust. 1 nie ma zastosowania do osób, które: 1) prowadzą lub w okresie
ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych przed dniem rozpoczęcia wykonywania
działalności gospodarczej prowadziły pozarolniczą działalność; 2) wykonują
działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed
dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku
kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku
pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej.
Zgodnie z uzasadnieniem
projektu ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz
niektórych innych ustaw z 1 lipca 2005 r. (Dz. U. z 2005 r., Nr 150,
poz. 1248) dodanie art. 18a miało na celu wprowadzenie preferencyjnych
składek na ubezpieczenia społeczne dla osób, które po raz pierwszy podejmują
działalność gospodarczą na własny rachunek. Opłacanie przez okres 24 miesięcy
składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 30%
minimalnego wynagrodzenia miało służyć zmniejszeniu ryzyka związanego z
podejmowaniem po raz pierwszy działalności gospodarczej, co pozwoliłoby na
przeznaczenie tak zwolnionych środków na prowadzenie i rozwój działalności.
Powyższe preferencje adresowane były do osób, które nie miały dotychczas
stałych źródeł dochodów (stałej pracy), od których byłyby opłacane składki, i
które decydują się na podjęcie własnej działalności. Powyższa zmiana miała na
celu zachętę do rozpoczęcia działalności i do przeznaczania zaoszczędzonych w
ten sposób kwot na zakup maszyn bądź surowców do produkcji. W chwili wejścia w
życie art. 18a najniższe składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe,
wypadkowe i chorobowe dla osób podejmujących działalność gospodarczą wynosiły w
skali roku 5 926,08 zł, stosując powyższy przepis wnosiłyby 1 094,64
zł.
Oceniając stan faktyczny w
niniejszej sprawie, w kontekście art. 18a ustawy systemowej, należy zwrócić
uwagę, że sytuacja lekarza dentysty, rozpoczynającego prowadzenia działalności
gospodarczej w ramach indywidualnej praktyki lekarskiej, była już omówiona
przez Sąd Najwyższy. W wyroku z 23 marca 2010 r. (I UK 323/09) Sąd
Najwyższy stwierdził, że okoliczność, że lekarz stażysta udziela świadczeń zdrowotnych
na podstawie umowy o pracę na podstawie art. 15 ustawy z 5 grudnia 1996 r.
o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, a następnie po uzyskaniu kwalifikacji do
samodzielnego wykonywania zawodu lekarza dentysty podejmuje indywidualną
praktykę lekarską na rzecz tego samego podmiotu, sama w sobie nie przesądza
o zaistnieniu przesłanki wyłączającej stosowanie preferencyjnej podstawy
składki z art. 18a ustawy systemowej. Jednakże wykonywanie przez lekarza
prowadzącego indywidualną praktykę lekarską działalności gospodarczej
(zawodowej) na rzecz byłego pracodawcy, w postaci świadczenia usług
zdrowotnych nie może być uznane – z powodu uzyskania kwalifikacji do
samodzielnego wykonywania tych czynności (od 1 października 2014 r. na
podstawie umowy zlecenia, a od 1 października 2015 r. w ramach prowadzenia
własnej działalności gospodarczej) – za nieodpowiadające czynnościom
wykonywanym przez tego lekarza w ramach stosunku pracy w okresie od 1
października 2013 r. do 30 września 2014 r. w sytuacji, gdy zakres obowiązków
wynikających z umowy cywilnoprawnej i wcześniej wykonywanej umowy o pracę są
tożsame. Dopiero ustalenie, że świadczone w ten sposób usługi na rzecz byłego
pracodawcy nie odpowiadają czynnościom wykonywanym w ramach stosunku pracy,
umożliwia skorzystanie z preferencyjnych składek na ubezpieczenie społeczne.
W realiach niniejszej
sprawy praca K W wykonywana w czasie
odbywania stażu obejmowała czynności polegające na udzielaniu świadczeń
zdrowotnych lekarza dentysty. Jedynie ze względu na okoliczność braku uprawnień
wnioskodawczyni do wykonywania niektórych tych czynności samodzielnie, wobec
ustawowego wymogu odbycia stażu będącego niezbędnym elementem doskonalenia
zawodowego lekarzy, usługi medyczne świadczone były pod nadzorem lekarza dentysty
posiadającego pełne uprawnienia do wykonywania zawodu (dowód: zeznania K W i B G k. 58-59).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
okoliczność ta nie przesądza jednak o tym, że wnioskodawczyni wykonywała
inne czynności z zakresu opieki zdrowotnej – stomatologicznej.
Należy zauważyć, że usługi
w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego świadczone przez lekarza stomatologa
prowadzącego indywidualną praktykę lekarską, jak i lekarza stomatologa stażysty
na podstawie umowy o pracę należy kwalifikować zgodnie z ustawą z 5 grudnia
1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Tym samym lekarz stomatolog
prowadzący indywidualną praktykę nie świadczy innych usług z zakresu ochrony
zdrowia od lekarza dentysty stażysty, jeżeli czynności podejmowane przez nich z
zakresu ochrony zdrowia są tożsame. Zgodnie z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z 5
grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2015
r., poz. 464 ze zm.) wykonywanie zawodu lekarza polega na udzieleniu przez osoby
posiadające wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami,
świadczeń zdrowotnych, w szczególności: badaniu stanu zdrowia, rozpoznawaniu
chorób i zapobieganiu im, leczeniu i rehabilitacji chorych, udzielaniu porad
lekarskich, a także wydawaniu opinii i orzeczeń lekarskich, przy czym
wykonywanie zawodu lekarza dentysty polega na udzielaniu przez osobę
posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, tego
rodzaju świadczeń w zakresie chorób zębów, jamy ustnej, części twarzowej
czaszki oraz okolic przyległych. Należy przy tym zaznaczyć, że w myśl art. 15
ust. 3a (w brzmieniu obowiązującym w okresie odbywania stażu przez
wnioskodawczynię) lekarz (którym zgodnie z art. 3 ust. 1 jest również lekarz
dentysta) odbywający staż podyplomowy wykonuje zawód na podstawie ograniczonego
prawa wykonywania zawodu lekarza albo ograniczonego prawa wykonywania zawodu
lekarza dentysty pod nadzorem lekarza posiadającego specjalizację, o której
mowa w art. 64 ust. 1, tytuł specjalisty w określonej dziedzinie medycyny albo
lekarza dentysty wykonującego zawód przez okres co najmniej 5 lat. Zgodnie z
art. 15 ust. 3b ustawy lekarz stażysta jest uprawniony do wykonywania zawodu
wyłącznie w miejscu odbywania stażu, z zastrzeżeniem art. 30, oraz w sytuacji
gdy prowadzi prace badawcze w dziedzinie nauk medycznych pod kierunkiem lekarza
posiadającego prawo wykonywania zawodu. Stażysta jest uprawniony w
szczególności do: 1) przedmiotowego i podmiotowego badania pacjenta oraz
udzielania porad lekarskich po konsultacji z opiekunem; 2) wydawania, po
konsultacji z opiekunem, zleceń lekarskich; 3) wydawania, po konsultacji z
opiekunem, skierowań na badania laboratoryjne oraz inne badania diagnostyczne,
z wyjątkiem badań wymagających metod diagnostycznych i leczniczych
stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta; 4) samodzielnego stosowania, na
zlecenie opiekuna, metod diagnostycznych i leczniczych, których praktyczna
umiejętność została potwierdzona przez opiekuna; 5) wykonywania wspólnie z
opiekunem zabiegów operacyjnych oraz wspólnie stosowania metod leczniczych i
diagnostycznych objętych programem stażu; 6) prowadzenia, pod nadzorem
opiekuna, historii choroby i innej dokumentacji medycznej; 7) udzielania
informacji o stanie zdrowia pacjenta, po skonsultowaniu z opiekunem treści tych
informacji; 8) zlecania czynności pielęgnacyjnych; 9) w stanach nagłych do
doraźnego podania lub zlecenia podania pacjentowi leków, a jeżeli są to leki
silnie lub bardzo silnie działające - po zasięgnięciu, w miarę możliwości, opinii
jednego lekarza. Lekarz odbywający staż nie jest jednak uprawniony do
wystawiania recept oraz wydania opinii i orzeczeń lekarskich.
Mając na uwadze przepis
art. 15 ust. 3b ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza
dentysty, należy zauważyć, że prawo do podejmowania czynności medycznych lekarz
uzyskuje już w momencie uzyskania dyplomu lekarza. Art. 15 ust. 3b tej ustawy
potwierdza uprawnienie lekarza stażysty do wykonywania określonych czynności z
zakresu ochrony zdrowia, bo wynika z niego, że już w okresie stażu lekarze
stażyści mogą wykonywać samodzielnie określone ustawą czynności lecznicze pod
nadzorem opiekuna posiadającego odpowiednie uprawnienia.
W zasadzie ustawodawca
względem lekarzy i lekarzy stażystów różnicuje jedynie formy prawne wykonywania
zawodu. Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z 15 kwietnia 2011 r.
o działalności leczniczej lekarze (do których według art. 2 ust. 2 pkt 4
ustawy zalicza się również lekarzy dentystów) mogą wykonywać swój zawód w
ramach działalności leczniczej na zasadach określonych w ustawie oraz w
przepisach odrębnych, po wpisaniu do rejestru podmiotów wykonujących
działalność leczniczą, o którym mowa w art. 100. Stosownie do art. 5 ust.
2 pkt 1 lit. a ustawy o działalności leczniczej działalność lecznicza lekarzy
może być wykonywana w formie jednoosobowej działalności gospodarczej m.in. jako
indywidualna praktyka lekarska, przy czym w myśl art. 16 ustawy działalność
lecznicza jest działalnością regulowaną w rozumieniu ustawy z 2 lipca 2004 r. o
swobodzie działalności gospodarczej (obowiązującej do 29 kwietnia 2018 r.) oraz
w rozumieniu obecnie obowiązującej ustawy z 6 marca 2018 r. Prawo
przedsiębiorców.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
w świetle tych przepisów zwrot „wykonywały w ramach stosunku pracy czynności
wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej” z art. 18a ustawy
systemowej należy zatem odnieść do czynności zatrudnienia (obowiązków)
powierzonych przez pracodawcę i wykonywanych faktycznie przez pracownika na
konkretnym stanowisku pracy, a nie do wszystkich czynności, jakie pracownik
może wykonywać np.: z racji posiadanych przez niego kwalifikacji, bądź też do
działań o takim samym lub podobnym charakterze. Tym samym usługi zdrowotne (w
zakresie ochrony zdrowia ludzkiego) świadczone przez lekarza prowadzącego
działalność gospodarczą (zawodową) w formie indywidualnej praktyki lekarskiej
na rzecz podmiotu, w którym był zatrudniony jako stażysta, wyłączają możliwość
preferencyjnego ustalenia wysokości składki na zasadach opisanych w art. 18a
ustawy systemowej wówczas, gdy usługi te odpowiadają czynnościom wykonywanym w
ramach istniejącego stosunku pracy, a więc obowiązkom wynikającym z łączącej
lekarza jako pracownika i zakład opieki zdrowotnej jako pracodawcę umowy o
pracę. W ustalonym stanie faktycznym czynności z zakresu opieki dentystycznej w
czasie stażu wnioskodawczyni i później w ramach wykonywanej praktyki
lekarskiej w przeważającym zakresie się pokrywały. Mając to na uwadze oraz cel,
jakiemu służyło wprowadzenie art. 18a ustawy systemowej, stwierdzić należy, że
wnioskodawczyni wykonywała praktykę lekarską w ramach działalności gospodarczej
„na majątku” byłego pracodawcy i nie była zmuszona do ponoszenia ryzyka
związanego z podejmowaniem działalności w postaci wydatkowania wysokich kwot na
zakup sprzętu medycznego oraz surowców potrzebnych do świadczenia usług opieki
dentystycznej. Tym samym nie jest uzasadnione zmniejszenie ryzyka związanego z
podejmowaniem takiej działalności poprzez przeznaczenie zwolnionych na
podstawie art. 18a
ustawy systemowej środków na prowadzenie i rozwój działalności gospodarczej.
Wnioskodawczyni
niesłusznie porównuje sytuację lekarza dentysty, który w ramach prowadzącej
indywidualnej praktyki lekarskiej, wykonuje czynności stomatologiczne na rzecz
byłego pracodawcy, do sytuacji radców prawnych bądź adwokatów, którzy po
uzyskaniu tytułu radcy prawnego bądź adwokata, świadczą pomoc prawną na rzecz
pracodawcy, u którego pracowali w czasie odbywania aplikacji radcowskiej bądź
adwokackiej. W wyroku z 12 lutego 2013 r. (II UK 184/12) Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że przez „czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności
gospodarczej”, o których mowa w art. 18a ust. 2 ustawy
z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, które
uniemożliwiają zastosowanie preferencyjnych składek ubezpieczeniowych dla osób
podejmujących po raz pierwszy działalność gospodarczą (art. 18a ust. 1 w
związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 tej ustawy), należy rozumieć czynności
odpowiadające tym, które były uprzednio wykonywane w ramach stosunku pracy na
rzecz byłego pracodawcy. W tej sprawie Sąd Najwyższy szeroko omówił status,
obowiązki i uprawnienia aplikanta radcowskiego i radcy prawnego na podstawie
przepisów ustawy o radcach prawnych oraz kodeksu postępowania cywilnego, a
następnie wywiódł, że wykonywanie przez radcę prawnego prowadzącego samodzielną
kancelarię radcowską w ramach nowo otwartej działalności gospodarczej obsługi
prawnej na rzecz tego pracodawcy, u którego pracował jako prawnik (aplikant)
bez wpisu na listę radców prawnych, nie jest wykonywaniem czynności wchodzących
w zakres działalności gospodarczej w rozumieniu art. 18a ust. 2 w związku
z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych. Tą samą zasadę przyjął w stosunku do aplikantów adwokackich,
stwierdzając w uchwale z 10 kwietnia 2013 r. (II UZP 2/13), że podstawę wymiaru
składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe adwokata wykonującego działalność
gospodarczą na podstawie przepisów ustawy z 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze
(tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 146, poz. 1188 ze zm.) w okresie pierwszych 24
miesięcy od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności może stanowić
zadeklarowana kwota, nie niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia (art.
18a ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych – tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), także
wówczas gdy działalność tę wykonuje na rzecz byłego pracodawcy, u którego był
zatrudniony jako aplikant adwokacki (art. 18a ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych).
Odnosząc się do stanowiska
wnioskodawczyni należy zaznaczyć, że sytuacja prawna radców prawnych, którzy
świadczą usługi prawne, na rzecz byłych pracodawców, u których pracowali jako
aplikanci radcowscy bądź adwokaccy w okresie aplikacji prawniczej, jest inna od
sytuacji prawnej lekarzy dentystów, którzy podejmując działalność gospodarczą,
zamierzają wykonywać usługi stomatologiczne na rzecz pracodawców, u których
odbywali staż podyplomowy jako lekarze dentyści. Sąd Najwyższy w wyroku z 12
lutego 2013 r. (II UK 184/12) wyjaśnił bowiem, że nie można mówić o żadnej
zbieżności obowiązków i świadczonej pracy przez aplikanta radcowskiego z
wykonywaniem zawodu radcy prawnego. Sam fakt zatrudnienia na etacie pracownika
w kancelarii radcowskiej, adwokackiej bądź adwokacko-radcowskiej, a następnie
wykonywanie między innymi na rzecz tej samej kancelarii usług prawniczych, ale
już przez radcę prawnego w żadnym przypadku nie może zostać uznane za
odpowiadające czynnościom wcześniej wykonywanym przez tę osobę w ramach
stosunku pracy. Sąd Najwyższy uznał też, że fakt odbywania w trakcie trwania
stosunku pracy aplikacji radcowskiej nie uzasadnia twierdzenia, że określona
osoba będąca już radcą prawnym wykonywała na rzecz byłego pracodawcy czynności
mieszczące się w zakresie pojęcia „świadczenie pomocy prawnej”. Do zakresu
obowiązków aplikanta radcowskiego nie należy świadczenie pomocy prawnej, tj.
reprezentowanie klientów przed sądami i innymi organami, sporządzanie opinii
prawnych lub udzielanie porad prawnych, które to czynności, zgodnie
z obowiązującymi przepisami, zastrzeżone są wyłącznie dla radców prawnych,
adwokatów oraz na odrębnych zasadach – prawników zagranicznych. Wszystkie
czynności wykonywane przez aplikanta radcowskiego w ramach stosunku pracy są
wykonywane pod ścisłym kierownictwem pracodawcy – radców prawnych.
Z powyższego orzeczenia
wynika, że aplikant radcowski bądź adwokacki nie jest uprawniony do świadczenia
pomocy prawnej jak radca prawny bądź adwokat. Natomiast z przepisów dotyczących
zakresu świadczeń wykonywanych przez lekarza lub lekarza dentystę odbywającego
staż podyplomowy niewątpliwe wynika, że stażysta ma prawo do wykonywania swego
zawodu i świadczyć określone usługi stomatologiczne pod nadzorem opiekuna
posiadającego odpowiednie uprawnienia. Nie istnieją zatem podobieństwa w
statusie aplikanta radcowskiego bądź adwokackiego i lekarza dentysty
odbywającego staż podyplomowy.
Wszystko to prowadzi do
wniosku, że wnioskodawczyni, jako osoba, która rozpoczęła prowadzenie działalności
gospodarczej i świadczy usługi stomatologiczne na rzecz byłego pracodawcy, na
rzecz którego przed dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej
w poprzednim roku kalendarzowym wykonywała w ramach stosunku pracy
czynności wchodzące w zakres wykonywanej działalności gospodarczej, nie może
skorzystać z preferencyjnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe, o której mowa w art. 18a ust. 1 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Z tych względów należało zmienić zaskarżony wyrok Sądu
Okręgowego i oddalić odwołanie na podstawie art. 386 § 1 Kodeksu postępowania
cywilnego (pkt I sentencji wyroku).
O kosztach procesu
orzeczono zgodnie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. Wynagrodzenie
pełnomocnika organu rentowego za udział w postępowaniu przed Sądem pierwszej
instancji Sąd Apelacyjny ustalił w wysokości 180 zł, zgodnie z § 9 ust. 2
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w
sprawie opłat za czynności radców prawnych, w brzmieniu obowiązującym od 30 stycznia
2018 r. (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.), natomiast za udział w postępowaniu apelacyjnym, zgodnie z § 10 ust.
1 pkt 2 w zw. z § 9 ust. 2 tego rozporządzenia - 240 zł. Wynagrodzenie
pełnomocnika organu rentowego łącznie wyniosło 420 zł (pkt II sentencji
wyroku).
pełnomocnik, adwokat Białystok,
ZUS, odwołanie, stażysta, aplikant,
apelacja, adwokat, Sąd Okręgowy,
Sąd Apelacyjny
